Ngày 24/08/2019 là một dấu mốc đặc biệt trong ngành khoa học hành tinh: kỷ niệm 13 năm Sao Diêm Vương bị tước danh hiệu “hành tinh”. Đã từng một thời Sao Diêm Vương đứng ngang hàng với 8 hành tinh còn lại, nhưng mọi thứ đã thay đổi khi khoa học có định nghĩa mới về hành tinh lùn.
Trước hết, theo định nghĩa hành tinh trong Hệ Mặt Trời do Hiệp hội Thiên văn học Quốc tế IAU đề ra, một hành tinh là:
- Bay với một quỹ đạo quanh Mặt Trời.
- Thiên thể phải đủ lớn để có thể tạo thành dạng hình cầu nhờ lực hấp dẫn tới từ lõi của nó.
- Khu vực lân cận của thiên thể phải quang đãng, không có vật thể bay tự do.
Sao Diêm Vương “trượt bài thử” cuối, và do đó bị loại khỏi danh sách các hành tinh vào ngày 24/08/2006. Nó được đưa vào danh sách hành tinh lùn. Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng tình với kết luận về sao Diêm Vương, thậm chí những người có tên tuổi trong ngành nghiên cứu Vũ trụ cũng lên tiếng. Khoảng cuối tháng 08/2019, chủ tịch NASA, ông Jim Bridenstine đã có phát ngôn gây tranh cãi: “Như quý vị đã biết, theo quan điểm của tôi, Sao Diêm Vương là một hành tinh. Báo đài có thể nói luôn là NASA lại một lần nữa tuyên bố Sao Diêm Vương là hành tinh. Tôi sẽ giữ vững lập trường của mình, đó là những gì tôi đã được học và tôi sẵn sàng tin tưởng nó”
Dù vai vế của người thực hiện phát ngôn có quan trọng thật, khoa học vẫn là ngành khoa học chính xác (ít nhất phải chính xác với những định nghĩa, những hằng số đã được đặt ra). Việc ông Jim Bridenstine được học từ xưa không phủ nhận được một định nghĩa đã bị thay đổi theo thời gian. Dù vậy, nhiều nhà khoa học hành tinh khác cũng đưa ra tuyên bố tương tự, và lý lẽ của họ dĩ nhiên có đôi phần hợp lý.
Khi IAU loại bỏ Sao Diêm Vương khỏi danh sách 9 hành tinh trong Hệ Mặt Trời, đó mới là thời điểm đầu tiên ta có định nghĩa tách biệt hành tinh và hành tinh lùn. Các nhà khoa học đã phải lập ra định nghĩa mới khi phát hiện một hành tinh nữa còn lớn hơn cả Sao Diêm Vương trong Hệ Mặt Trời, khi phát hiện ra nó hồi 2006, NASA đã gọi nó là “hành tinh thứ mười”.
Tranh cãi nổ ra, và IAU đã phải thành lập định nghĩa mới về hành tinh lùn cho hành tinh Eris mới khám phá được, và xếp Sao Diêm Vương vào khái niệm mới hình thành vì quanh nó có khá nhiều thiên thể bay tự do. Nhà khoa học hành tinh Alan Stern, người đứng đầu dự án New Horizons - sứ mệnh nghiên cứu Sao Diêm Vương từ 2006, đã lên tiếng phản đối quyết định của IAU từ ngày họ công bố định nghĩa mới về hành tinh lùn.
Ông kết luận: “Định nghĩa do IAU đưa ra không chỉ không khả thi và không thể biến thành bài giảng được, mà còn sai cơ bản về mặt khoa học cũng như có quá nhiều yếu tố trái ngược, vì thế nó không thể trở thành định nghĩa mới để phân loại hành tinh một cách thuyết phục. Dự án New Horizons, cũng như những tiếng nói tới từ công chúng, và hàng trăm hàng ngàn giáo sư nghiên cứu thiên văn và các nhà khoa học hành tinh khác, sẽ không thừa nhận định nghĩa mới do IAU đưa ra vào ngày 24/08/2006”.
Những điều trên do ông Alan Stern viết năm 2006. Đến đầu năm 2019, ông vẫn tham gia tranh luận, bảo vệ cho khẳng định “Sao Diêm Vương là một hành tinh thuộc Hệ Mặt Trời”.
Tại sao họ lại có niềm tin vững vàng rằng Sao Diêm Vương là một hành tinh?
Thiên thể ngoài rìa Hệ Mặt Trời có khí quyển nhiều tầng, hợp chất hữu cơ trên bề mặt, có cả vòng xoay thời tiết riêng và thậm chí có cả vệ tinh tự nhiên bay quanh mình. Địa hình bề mặt Sao Diêm Vương đa dạng, gồm các dãy núi lớn và đồng bằng rộng. Nhiều khả năng, bên dưới lớp băng dày của Sao Diêm Vương là một biển dung dịch và rất có thể có sự sống. Đến lúc phát hiện ra nhà ông Diêm Vương có cả sinh vật sống, cả giới khoa học sẽ phải đưa lời xin lỗi: đã gọi tên là Pluto, thần cai quản địa ngục trong thần thoại cổ điển, hay còn gọi là Diêm Vương, lại còn loại Pluto khỏi danh sách hành tinh thuộc Hệ Mặt Trời.
Các nhà khoa học cho rằng định nghĩa một hành tinh, nhất là với một thiên thể như Sao Diêm Vương, không thể được khẳng định nhờ thiên thể bay tự do quanh khu vực Sao Diêm Vương được. Mà kể cả những hành tinh khác trong Hệ Mặt Trời cũng vậy: khu vực không gian quanh Trái Đất lẫn Sao Mộc đều xuất hiện thiên thể, có điều không nhiều như Sao Diêm Vương.
Năm 2018, nhiều nhà khoa học đề xuất định nghĩa hành tinh mới: bất kỳ thiên thể nào có lõi phát ra lực hấp dẫn đủ lớn, để biết khối vật chất thành một hình cầu khổng lồ. IAU vẫn chưa cho thấy động thái đánh giá lại Sao Diêm Vương, nhưng những người ủng hộ Pluto cũng không chịu lùi bước. Việc ông Jim Bridenstine lên tiếng ủng hộ sẽ khiến cộng đồng “hành tinh Diêm Vương” có thêm động lực để đấu tranh.
- Từ khóa :
- Pluto
- ,
- Sao Diêm Vương
Gửi ý kiến của bạn